Weersinvloeden, duurzaamheidseisen, nieuwe wetgeving en een uiterst krappe arbeidsmarkt trekken een grote wissel op de zorg voor onze monumenten. Om deze uitdagingen het hoofd te bieden, is een sterke restauratiebranche nodig, waarin de betrokken partijen – opdrachtgevers, overheden (gemeenten en provincies), (gespecialiseerde) aannemers, architecten – hun rol kennen en zijn toegerust om hun taken goed uit te voeren. De restauratieketen is echter verzwakt en de kwaliteit in de restauratie staat onder druk. Daarnaast verdient herbestemming van monumenten  veel meer aandacht, omdat dit in belangrijke mate kan bijdragen aan het oplossen van de woningnood. Herbestemmen gaat hand in hand met verduurzamen en levert zo ook een bijdrage aan klimaatdoelen.

Dit blijkt uit onderzoek door de Vakgroep Restauratie, de Vereniging van Architecten Werkzaam in de Restauratie (VAWR) en het GA-platform Restauratie. Deze drie marktpartijen vertegenwoordigen samen ruim 465 bedrijven uit de restauratiesector. In het onderzoek zijn niet alleen de zwakke schakels in de restauratieketen, maar ook de mogelijke oplossingen in kaart gebracht. De marktpartijen dringen er bij de Staatssecretaris voor Cultuur, mevrouw Gunay Uslu, met klem op aan de problemen in de monumentenzorg in haar beleidsperiode in het licht van de grote maatschappelijke opgaven te beoordelen en kansen te pakken om via een versterking van de restauratieketen bij te dragen aan oplossingen voor de klimaatverandering, de energieproblematiek, de stikstofcrisis en de woningnood.

Kennis nodig voor maatwerk klimaatadaptatie en verduurzaming

Monumenten zijn bij uitstek gevoelig voor grote droogte en overvloedige regenval. Daarnaast vereist verduurzaming, anders dan bij niet-monumentale woningen en utiliteitsgebouwen, strikt maatwerk. Om de problemen het hoofd te bieden, zal in de komende jaren substantieel in kennis over klimaatadaptatie en verduurzaming van monumenten moeten worden geïnvesteerd.

Afstemming en deskundigheid bij overheden, met name bij gemeenten, moet beter

Steeds meer gemeenten kampen met een gebrek aan deskundigheid op het gebied van de erfgoedzorg. Het merendeel is nauwelijks in staat tot het toezicht houden op de kwaliteit van de uitvoering van restauratiewerkzaamheden, een wettelijke taak.
Met de uitgeholde deskundigheid vormt de invoering van de Wet Kwaliteitsborging (Wkb) een risico voor de instandhouding van monumenten. Betere afspraken tussen overheden – rijk, provincies en gemeenten – over de onderlinge rolverdeling en toedeling van financiële middelen kunnen deze uitholling een halt toeroepen.

Restauratieonderwijs borgen en betaalbaar maken

Restauratieonderwijs blijft een punt van aandacht. De stagnatie in de instroom van nieuwe medewerkers is in de monumentenzorg structureler van aard dan in andere sectoren, omdat het reguliere onderwijs de restauratiespecialisatie door geldgebrek volledig heeft afgestoten.
In de vorige kabinetsperiode zijn met subsidie van het ministerie van OCW vervangende sectoropleidingen ontwikkeld. Met deze opleidingen biedt de sector de overheid een in alle opzichten voordelige deal. Deze opleidingen dienen structureel ondersteund te worden, zodat de investering van het ministerie en het bedrijfsleven geborgd blijft. Gelet op de bijzondere positie op de arbeidsmarkt van restauratiemedewerkers sluiten de marktpartijen aan bij het pleidooi van de Commissie-Wallage om de collegegelden voor mbo-studenten in de techniek te verlagen, ook voor de studenten van onze sectoropleidingen. Het merendeel van de medewerkers in de monumentenzorg heeft een technische mbo-achtergrond.

Een gedragen aanpak binnen Ministerie van OCW en binnen het kabinet

Monumentenzorg verdient een plaats binnen het Wetenschapsbeleid, het domein van de Minister van OCW, Robbert Dijkgraaf. Juist door de grote maatschappelijk opgaven – klimaatverandering, verduurzaming en woningnood – zijn wetenschappelijke inzichten cruciaal om monumenten voor volgende generaties in stand te houden. Als ergens wetenschap en toegepaste wetenschap elkaar raken, is het wel hier.

Een intensievere samenwerking met andere Ministeries kan helpen een aantal uitdagingen waar de monumentenzorg voor staat, aan te pakken. Zo kan het Ministerie van Economische Zaken het ondernemerschap, in een sector waar vakmanschap een hoofdrol speelt, belangrijke impulsen geven. Het Ministerie van Financiën kan de sector stimuleren door het hoge btw-tarief voor monumenteneigenaren naar het lage tarief te brengen. Het Ministerie van Volkshuisvesting kan de woningnood lenigen door de herbestemmingsmogelijkheden van duizenden monumentale utiliteits- en religieuze gebouwen te benutten. Deze gebouwen bieden volop mogelijkheden tot transitie naar tienduizenden woningen, met name voor starters. Dat er aan deze gebouwen niets mag veranderen, is een fabeltje.

De zorg voor onze monumenten staat voor uitdagingen, maar biedt ook vele mogelijkheden. Met een kwaliteitsimpuls in de monumentenzorg kan de Staatssecretaris voor Cultuur samen met de Minister van Onderwijs en Wetenschap en andere ministers de kwaliteitsketen in de monumentenzorg versterken en tegelijk bijdragen aan oplossingen voor de grote maatschappelijke opgaven van onze tijd.

klik hier voor het Rapport KWALITEIT IN DE MONUMENTENKETEN (PDF)

Kopfoto Monumenten zijn van onschatbare waarde voor de leefomgeving, zoals op het Museumplein in Amsterdam, waar mensen recreëren voor het Rijksmuseum (fotograaf: Arjen Veldt Photography).